انستیتو جامعه‌شناسی آکادمی علوم روسیه: عملیات ویژه نظامی به روس‌ها احساس تعلق به یک ملت را داد.

آنا چتوریکووا[1]

به نظر می‌رسد دوران تغییر در روسیه هرگز پایان نخواهد یافت؛ در ده سال گذشته، بویژه قطعا در 5 سال. اما در هر «زمانه سخت» در پس همه مشکلات، بحران‌ها، تحریم‌ها و دیگر موج‌های نهم، دهم یا یازدهم، یک چیز به عنوان مهم‌ترین باقی می‌ماند. مسافران و خدمه کشتی دولتی چه احساسی دارند و از همه مهم‌تر، رفتارشان چگونه است؟ نه تنها مدیران، بلکه میلیون‌ها نفری که در روسیه زندگی می‌کنند. آنها تمایل دارند قایق را تکان دهند و وحشت‌زده از این طرف به آن طرف بدوند، یا برعکس، با همافزایی، شیب خطرناک را هموار کرده و دوباره روبه جلو حرکت می‌کنند.

اکنون در جامعه روسیه چه می‌گذرد؟ مردم به چه چیزی امیدوارند، به چه کسی اعتماد دارند، چگونه با یکدیگر تعامل دارند؟ اساتید انستیتو جامعه‌شناسی مرکز تحقیقات فدرال جامعه‌شناسی آکادمی علوم روسیه (ФНИСЦ РАН) تلاش کردند تا در موج بعدی نظارت جامعه‌شناختی روسیه، پاسخ این سؤالات را بیابند. به شیوه همیشگی، در طول مصاحبه‌های افراد (این بار از یک تا یک ساعت و نیم طول کشید)، آنها در مورد آنچه برای هر شخصی مهم است از جمله؛ در مورد فقر و رفاه، روابط با دوستان و نزدیکان، سابقه خانوادگی، کار و اوقات فراغت، گذشته و آینده و البته، جامعه‌شناسان به ویژه علاقمند بودند بدانند نظرات شهروندان در مورد اینکه آینده کشور خود را چگونه می‌بینند، امروز آن را چگونه ارزیابی می‌کنند، به چه چیزی و به چه کسانی اعتقاد دارند، چیست.پاسخ ها نشان می‌دهد که کشتی (روسیه) با وجود طوفان‌های شدید اطراف و موارد خطرناک در مجاورت کشتی، قطعا با سرنوشت تایتانیک مواجه نمی‌شود.

موج دوردست

ما به اندازه کافی طوفان تجربه کرده‌ایم. در طول دهه گذشته، ما سه موج از تغییرات جدی را پشت سر گذاشته‌ایم؛ تهدیدها و چالش‌های» واقعی (و این فقط یک اصطلاح علمی یا یک شکل گفتاری رایج نیست). بحران 2016-2014. همه‌گیری کووید 19 طی 2020-2021 و دقیقا پس از آن، بدون کوچکترین مهلتی، رویدادهای 2023-2022 مرتبط با عملیات نظامی ویژه در اوکراین، زندگی تحت تحریم‌های شدید غرب علیه کشورمان و فشارهای خارجی اما ما همچنان به راه ادامه می‌دهیم و مقاومت می‌کنیم. هر یک از این آزمون‌ها به طور جداگانه و حتی شوک‌های بسیار کوچکتر برای سایر کشورها کافی بود تا در یک بحران طولانی و فاجعه بار فرو بروند. کافی است تغییر دولت‌ها و رای بی اعتمادی به دولتمردان، اعتراضات توده‌ها، ورشکستگی کل کشورهای اروپایی، انواع انقلاب‌های رنگی در قاره ما و فراتر از آن را یادآوری کنیم.

خوشبختانه روسیه این بار هم راه خودش را پیدا کرد. به جای سردرگمی و نوسان، «اتمی شدن و تکه تکه شدن» (که مدام پیش‌بینی می‌شود)، جامعه ما در طول سال گذشته بسیار متحدتر و انعطاف‌پذیرتر شده است. جامعه مسئولین را مقصر همه گرفتاری‌ها و مشکلات نمی‌داند، بلکه در مجموع به آنها اعتماد دارد و انتظار حمایت دارد. دولت که اجازه نمی‌دهد تعهدات اجتماعی نادیده گرفته شوند، طبیعی است که اعتماد به او تقویت می‌شود. در پس وضعیت بین‌المللی به شدت پیچیده، احساسات و گرایش‌های میهن‌پرستانه در میان روس‌ها بیشتر و بیشتر نمایان شده است. هرچه جلوتر می‌رود، شهروندان تمایل بیشتری به «تجمع زیر پرچم» نشان می‌دهند و آن را با پرچم دیگری جایگزین نمی‌کنند، حتی اگر کسانی دائما سعی داشته باشند آنها را به این کار متقاعد کنند.بدون تناقض همه چیز منطقی است و این یک واکنش کاملا طبیعی‌ست و شهروندان روسیه برای اولین بار نیست که آن را نشان داده‌اند.

بدون وحشت

مردم روسیه خیال‌پرداز نیستند واضح است که آنها شرایط اضطراری و مشکلات مختلف، اضطراب، بیقراری، تحریک، پرخاشگری یا بی‌علاقگی و سایر احساسات را درک می‌کنند. اما در عین حال، اکثریت مردم تمایلی به وحشت‌زدگی ندارند.

تقریبا سه چهارم پاسخ‌دهندگان (73-70 درصد) در سال 2023-2022 وضعیت کشور را متشنج و بحران‌زده می‌دانند. هر پنجمین نفر (19%) احساس آرامش می ‌ردند. با این حال، تنها 8٪ گفتند «این یک فاجعه است!» و یک واقعیت بسیار مهم در طول سال گذشته، تعداد «معتقدان به فاجعه» از 16 درصد در سال 2022 به نصف کاهش یافته است. جامعه‌شناسان تنها یک بار موجی از اضطراب را مشاهده کردند (که کاملاً قابل درک است)؛ در مارس 2022، زمانی که نسبت کسانی که بیشترین احساسات منفی را تجربه کردند از تعداد احساسات نسبتا متعادل فراتر رفت گرچه خیلی زود این نسبت یکسان شد. این اتفاق اما در کشور ما در زمان هر بحران یا تحولی رخ داده است.

اساسی‌ترین چیزی که مردم با تمام وجود می‌خواهند، ثبات است

البته این موضوع به سن پاسخ‌دهندگان، وضعیت مادی، حرفه و محل زندگی آنها بستگی دارد. سلامتی، حمایت نزدیکان و درآمد پایدار، بهترین دلایل برای نگاه کردن به مسائل هستند، اگر خوش‌بینانه نباشد حداقل از نظر فلسفی درست است. بیشتر از دیگران، افراد بین 30 تا 35 سال آرام هستند. در میان آنها، بیش از یک چهارم (26٪) وضعیت را به طور کلی عادی می‌دانند. جوان ترین شهروندان و نسل مسن‌تر بیشترین احساسات منفی را دارند (9 تا 10 درصد از این گروه‌ها بسیار نگران هستند). ساکنان کلان شهرها بیشتر از مردم مناطق روستایی و شهرهای کوچک استرس خود را ابراز می‌کنند. فقیرها عصبی‌تر از ثروتمندان هستند: در میان کسانی که به سختی می‌توانند مخارج زندگی خود را تامین کنند، تقریبا سه برابر کسانی که به این قضیه بدبین هستند (20٪ و 7٪) بیشتر است.

یکی دیگر از الگوهای شناخته شده این است که اگر از شهروندان بپرسید اوضاع در جهان، کشور، منطقه آنها و مستقیما در زادگاه یا روستایشان چگونه است، معمولا می‌گویند که در مکان‌های دورتر «همه چیز وحشتناک است» و هر چه به خانه آنها نزدیکتر باشد، اوضاع بهتر می‌شود. فقط 10٪ از پاسخ‌دهندگان وضعیت جهان را عادی و آرام می‌دانند، در روسیه، در حال حاضر 19٪، در منطقه - 51٪، در شهر یا روستای خود - 61٪. برعکس، 12 درصد شاهد یک «فاجعه» در مقیاس جهانی بودند. و اینکه تنها 3 درصد گفتند؛ همه چیز «در محل زندگی» بسیار بد است، این قابل توضیح است. جریان روزانه اطلاعات منفی می‌تواند افراد کمی را بی‌تفاوت بگذارد. اما زندگی روزمره معمولاً طبق معمول ادامه دارد - «بد نیست، قابل تحمل است».

همچنین این نکته حائز اهمیت است که نسبت به سال گذشته تعداد پاسخ‌های منفی به این سوال که آیا تنش در جامعه رو به افزایش است نیز تقریبا به نصف کاهش یافته است. (15٪ در سال 2023 در مقابل 5٪ در سال 2022)، سه برابر بیشتر مردم متوجه شدند که اکنون به یک درجه کاهش یافته است.

نزدیک به قلب

نقطه عطفی که زندگی اکثر شهروندان روسیه را به «قبل» و «بعد» تقسیم کرد، رویدادهای فوریه 2022 بود. عملیات ویژه نظامی به طریقی بر بخش قابل توجهی از روس‌ها تأثیر گذاشت؛  طبق نظرسنجی، تقریباً دو سوم جمعیت کشور این تاثیر را دریافت کرده‌اند. یک پنجم پاسخ‌دهندگان این تأثیر را «قوی» ارزیابی می‌کنند، 43 درصد اعتراف می‌کنند که چنین تأثیری را احساس می‌کنند. حدود یک سوم از شهروندان (32٪) می‌گویند که عزیزان آنها مستقیما در خصومت‌ها دخالت دارند. یک ششم افراد (15%) شخصی را که می‌شناختند در جریان جنگ مجروح شده است.

درست مانند تقریبا یک سال و نیم پیش، زمانی که تصمیم به انجام عملیات ویژه نظامی گرفته شد، اکثریت روس‌ها آن را به شکل کلی موجه می‌دانند (یا موضعی بی‌طرف اتخاذ می‌کنند و پاسخ دادن به آن را دشوار می‌دانند). از هر صد نفر فقط هفت نفر نظر مخالف دارند. بسیاری از همشهریان ما معتقدند که در وهله اول هیچ راهی برای اجتناب از عملیات نظامی وجود نداشت.

مردم اقدامات نظامی در اوکراین را بسیار به خود نزدیک می‌دانند. تقریباًیک سوم همشهریان ما، بلافاصله پس از شروع عملیات ویژه نظامی، به طور فعال در برنامه‌های مختلف برای کمک به شرکت‌کنندگان در عملیات ویژه یا خانواده‌های آنها شرکت کردند. رایج‌ترین شکل حمایت، کمک‌های مالی است (40٪ از این اقدامات) و یا ارسال ضروری‌ترین اقلام برای ارتش یا ساکنان مناطق جدید به منطقه جنگی (36٪) بوده است. یک نفر از ده نفر کسانی که کمک می‌کنند با یک یا چند سرباز مکاتبه دارند، 6 درصد به آنها خون اهدا می‌کنند، 7 درصد محصولات موردنیاز را تولید و به جبهه اهدا می‌کنند.

عملیات ویژه باعث ایجاد فرهنگ خاصی از همبستگی و کمک متقابل، احساس تعلق به یک ملت شد. احساسات بسیار قوی همدردی برای کسانی که بستگانشان به خاطر وطن جان باخته‌اند، کسانی که در خط مقدم می‌جنگند یا در بیمارستان بستری شده‌اند، مادران و همسرانشان، تمایل به کمک به ساکنان مناطق آزاد شده و برای حمایت از هموطنان در مواقع سخت طی سال گذشته در همه بخش‌های جامعه نُمود پیدا کرده است.

در نمودار زیر آمار پاسخ مردم به این سوال که «وضعیت کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟» آمده است.

منبع: مرکز تحقیقات فدرال جامعه‌شناسی آکادمی علوم روسیه، 2023-2010

قرمز: وضعیت فاجعه‌بار سبز: وضعیت پرتنش و بحرانی نارنجی: وضعیت عادی و آرام

البته کسانی هم هستند که اصولا از مشارکت در چنین کمکی خودداری می‌کنند. طبق نظرسنجی، حدود یک سوم آنها از این افراد نیز وجود دارند. استدلال اصلی آنها این است که؛ دولت باید همه کارها را خودش انجام دهد. باورها در پس این موضوع متفاوت است: از میل به افزایش «مسئولیت اجتماعی» مقامات تا تلاش برای «دور ماندن از سیاست» و ماندن در دنیای کوچک خودشان. گاهی اوقات خستگی، کمبود نیرو و منابع مالی برای بخشش مطرح است. متاسفانه، نمی‌توان گفت که روسیه کشوری پر از داوطلبان و بشردوستان است، حتی در دوران رونق اقتصادی. همانطور که بررسی‌ها نشان می‌دهد، تعداد کسانی که آماده کمک به دیگران هستند و کسانی که به آن نیاز دارند تا چند بار متفاوت از یکدیگر است. در حال حاضر تعداد کسانی که به سادگی نمی‌توانند به دیگران کمک کنند (از 6 تا 14 درصد) حدود بیش از دو برابر کسانی‌ست که به کمک نیاز دارند. منابع اهداکنندگان نامحدود نیست، در چند سال گذشته منابع مالی آنها حتی بیش از این نیز کاهش یافته‌اند. با این حال، 70٪ از پاسخ‌دهندگان هنوز آماده کمک به بستگان و دوستان خود هستند، حداقل در کارهای خانه و زندگی روزمره، تقریبا یک چهارم (23٪) مبلغی تا صد هزار روبل به آنها وام می‌دهند، 9٪ به آنها کمک می‌کنند اما 17% معتقدند بویژه در یک سال اخیر که آنها می‌بایست کار دوم پیدا کنند.

نمودار زیر نشان می‌دهد چه چیزی بیشتر برای ما مهم است؟

منبع: مرکز تحقیقات فدرال جامعه‌شناسی آکادمی علوم روسیه، 2023-1997

نارنجی: کشور به ثبات نیاز دارد آبی: کشور به تغییرات اساسی نیاز دارد

به هر حال، امروز یک سوم از پاسخ‌دهندگان (32٪) مطمئن هستند که جامعه «آزمون تحکیم و حمایت متقابل را در شرایط سخت گذرانده است.» تنها 14 درصد بر این باورند که جامعه دچار از هم گسیختگی شده است و این یک نتیجه نسبتا مهم درباره یک سال بسیار دشوار برای همه ما محسوب می‌شود.

روی گسل‌ها

زندگی در کشور، صرف نظر از اتفاقاتی که مردم را شوکه می‌کند، همچنان ادامه دارد. هرکسی برای آینده، دغدغه‌ها و برنامه‌های روزانه خودش را دارد. در عین حال، گروه‌های اجتماعی بسیار متفاوت زندگی می‌کنند و این مانند همیشه ملموس است.

تضاد در جامعه همیشه وجود دارد. سوال این است که کدام یک و چقدر قوی‌تر است. جامعه‌شناسان نتایج نظرسنجی‌ها را در سه سال «نمونه» برای روسیه مقایسه کردند: سال نسبتا آرام 2005، سال دشوار 2015 و سال 2023 تا حدودی مشابه آن.

به طور معمول طی نظرسنجی‌ها، مردم به تناقضات بین تنگدستان و ثروتمندان، بین مسکو و مناطق دیگر روسیه، بین نسل قدیمی و جوانان، بین مردم محلی و گردشگران، صاحبان مشاغل و کارمندان آنها، حامیان دیدگاه‌های غرب‌گرا و «صرفا طرفدار روسی» به عنوان نقاط شکست و اختلاف نظر اشاره کردند.

در طول 18 سال گذشته، تضاد بین فقیر و ثروتمند، که در نظرسنجی‌ها همیشه جزو عوامل اول بود، شدت خود را از دست دادند و محو شدند. روس‌ها کمتر در مورد تضاد بین مردم و مقامات صحبت می‌کردند. درست است آنها هنوز معتقدند که «دولتمردان رفقای مردم نیستند.» اما این در واقع یک ننگ است.

واقعا چه چیزی تغییر کرده است؟ اکنون، به گفته پاسخ‌دهندگان، حامیان و مخالفان عملیات ویژه در اوکراین هرگز به توافق نخواهند رسید؛ نسبت کمّی آنها در این مورد مهم نیست. همچنین طرفداران ارزش‌ها و شیوه زندگی غربی با کسانی که می‌خواهند روسیه هویت و استقلال خود را از دستورات خارجی حفظ کند و تضاد بین الیگارش‌ها و شهروندان عادی نیز اغلب ذکر می‌شود.

در سال 2005، در مورد تفاوت در مواضع شهروندان روسی و غیر روسی بسیار گفته شد. اکنون مسائل قومیتی بسیار کمتر به عنوان یک مانع در نظر گرفته می‌شود؛ 9٪ در حال حاضر مطرح است در مقابل 28٪ که در آن زمان بود. تفاوت دیدگاه‌ها بین جوانان و مسن‌ترها اکنون بسیار کمتر است (15% و 10%). حتی پیش از این، افراد کمی سوء تفاهم بین مسلمانان و مسیحیان ارتدکس را ذکر می‌کردند؛ از هر صد پاسخ‌دهنده، 9 نفر این مطلب را ذکر می‌کردند که تعداد آنها اکنون 5 نفر هستند. شدت درک تعارضات بین صاحبان مشاغل و کارمندان هم از 20٪ در سال 2015 به 12٪ رسیده است.

در سال 2023، تعداد کسانی که در روسیه مدرن هیچ تناقض و اختلاف شدیدی بین گروه‌های مختلف مردم مشاهده نمی‌کنند، افزایش یافته است. در سال 2005، تنها 8٪ چنین نصور می‌کردند، در سال 2015 - 11٪، در سال 2023  این درصد به 18٪ رسیده است. جامعه در حال تحکیم و یکپارچگی‌ست و درک می‌کند که در مواجهه با یک خطر مشترک بایستی انسجام و وحدت داشت. دوران آرامش فرا خواهد رسید؛ آن‌وقت می‌توان بحث کرد تا زمانی که دیگر صدایی نداشته باشیم.

برای آرامش خاطر

شروع یک عملیات نظامی ویژه باعث موجی از احساسات در جامعه روسیه شد که می‌توان آن را شوک نامید. با این حال، در طول یک سال و نیم گذشته مردم موفق شده‌اند، هرچند با مشکلات، خود را با واقعیت جدید وفق دهند. اصلی‌ترین چیزی که مردم با تمام وجود می‌خواهند، ثبات است. ده سال پیش، حامیان آن در اقلیت قابل توجهی بودند؛ تقریبا دو برابر کمتر از شهروندانی که از تغییرات جدی در زندگی کشور حمایت می کردند (به ترتیب در سال 2013 - 32٪ و 68٪). حالا همه چیز دقیقا برعکس است. 62 درصد خواهان ثبات هستند و تنها 38 درصد خواهان تغییرات اساسی، این در حالی‌ست فقط یک سال پیش تعداد هر دو تقریبا برابر بود.

سرنوشت تایتانیک مطمئنا کشتی «روسیه» را با وجود همه طوفان‌ها و موارد خطرناک نزدیک از هر طرف، تهدید نمی‌کند.

در این زمینه تفاوت خاصی بین نمایندگان گروه‌های مختلف اجتماعی وجود ندارد. محدوده‌ای فقط در امتداد خطوط سیاسی مرزبندی بین حامیان و مخالفان مسیری که رهبری کشور دنبال می‌کند، قرار دارد. در این‌باره اکثریت را حامیان رئیس‌جمهور و دولت تشکیل می‌دهند. اکثریت شهروندان حتی در آغاز عملیات ویژه اعتماد خود را به مقامات روسیه ابراز کردند و اکنون بر این باور مانده‌اند. تقریبا 80 درصد از پاسخ‌دهندگان از رئیس‌جمهور در سال 2023 حمایت کردند. این دیگر تنها «اعتبار» نیست، بلکه فقط اعتماد واقعی‌ست. به هر حال، محققان این عامل را به عنوان عامل کلیدی برای آنچه «اتحاد زیر پرچم» نامیده می‌شود، می‌دانند. دقیقا این تجمیع شهروندان در کشور ما است که اکنون در پس زمینه تهدیدهای خارجی به شدت افزایش یافته است.

به روش خودم

حافظه تاریخی و امروزی در ذهن شهروندان بسیار پیوند خورده است. به خصوص اکنون که کسانی مدام در تلاش هستند تا تاریخ را بازنویسی و بازسازی کند. این تلاش‌ها (بویژه در زمان جنگ بزرگ میهنی هم بود) بسیار دردناک تلقی می‌شوند.

همانطور که بررسی‌ها نشان می‌دهد، سه چهارم پاسخ‌دهندگان به تاریخ دولت علاقمند هستند؛ برخی دائما و برخی گاهی. هرچه سطح تحصیلات یک فرد بالاتر باشد، هرچه مرفه‌تر باشد، این علاقه خالصانه بیشتر می‌شود. گذشته خانواده نیز برای مردم اهمیت زیادی دارد. برای برخی، فاجعه واقعی این است که نمی‌توانند خاطره پدربزرگ خود را بازسازی کنند. آنها چه کسانی بودند، در زمان انقلاب 1917 از چه کسانی حمایت کردند و بعد از آن چه اتفاقی افتاد، فقط نیمی از شهروندان روسیه امروزی این‌ها را می‌دانند. من واقعا می‌خواهم این خلأها را با اطلاعات واقعی پر کنم.

تصادفی نیست که برای اکثریت قریب به اتفاق ساکنان روسیه، روز پیروزی نه تنها یک جشن ملی، بلکه یک مناسبت شخصی و خانوادگی است. بهترین گواه این امر، راهپیمایی‌های «هنگ جاویدان»، انتشار متعدد محتوا در شبکه‌های اجتماعی، تلاش برای مراجعه به سایت‌های آرشیوی در جستجوی قهرمانان «خود» در جنگ بزرگ میهنی است.

70 درصد شهروندان پیروزی در سال 1945 را مایه غرور ملی می‌دانند. از جمله نمادهای تاریخی که برای ما مهم است نیز می‌توان به احیای کشور پس از جنگ (56٪)، مواریث برجسته هنر و فرهنگ (46٪)، پرواز اولین فضانورد یوری گاگارین (39%) به فضا اشاره کرد. دستاوردهای ورزشکاران شوروی و روسیه (27٪). یک واقعیت مهم: عملا هیچ روسی وجود ندارد که به چیزی در تاریخ میهن خود افتخار نکند. شاخص 2.5 درصد -کمتر از یک خطای آماری است.

شهروندان ما نیز به روسیه امروزی افتخار می‌کنند. 28 درصد از پاسخ‌دهندگان در مورد این احساس صحبت کردند. 30 درصد گفتند که برای کشورشان احترام قائل هستند و 18 درصد گفتند که آن را دوست دارند. البته رویدادهای تاریخی وجود دارد که احساسات منفی را در مردم برمی‌انگیزد؛ خشم و شرم و یا صرفا بی‌تفاوتی. اما چنین احساساتی در طیف عمومی بسیار کمتر است. آنچه مهم است، مردم تاریخ را جدا از هم درک نمی‌کنند، بلکه عاشقانه و صمیمانه می‌کوشند آن را با زندگی و باورهای خود تطبیق دهند؛ با اطمینان از اینکه روسیه «مسیر خود» را به درستی انتخاب کرده است.

این نظرسنجی ​​در ژوئن 2023 بر روی یک نمونه کاملاً روسی با استفاده از مصاحبه‌های فردی با 2000 پاسخ‌دهنده بالای 18 سال در 22 نهاد تشکیل‌دهنده فدراسیون روسیه در چارچوب مقررات انجام شد.

منبع:

https://rg.ru/2023/11/22/issledovanie-instituta-sociologii-ran-provedenie-specoperacii-porodilo-u-rossiian-oshchushchenie-prinadlezhnosti-k-edinomu-narodu.html